شاید این مطالب برایتان مفید باشد
«ناترازی گاز و برق را من ایجاد نکردم آمدیم و وارث آن شدیم و در تلاش هستیم این مشکل را برطرف کنیم و با همدلی و همراهی قطعاً حل خواهیم کرد». اینها سخنان مسعود پزشکیان رئیس جمهوری اسلامی ایران در در نشست با فعالان اقتصادی در سفر به استان خوزستان بود که اشاره ای دقیق به موضوع ناترازی ها داشت. این جملات تنها بخشی از نماد ناترازی در کشور و به ویژه توجه دادن همه به موضوع بحران های کشور در حوزه های مختلف از جمله انرژی است.
ایران با ۳۲.۱ تریلیون مترمکعب، بعد از روسیه دومین دارنده بزرگ ذخایر گاز است. تولید گاز ایران نیز با ثبت عدد ۲۵۲ میلیارد مترمکعب در سال ۲۰۲۳، این کشور را در جایگاه سوم جهان قرار داده است. همچنین، درمجموع تولید نفت و گاز، ایران در جایگاه چهارمین تولیدکننده منابع هیدروکربوری دنیا قرار دارد. براساس این آمار، آمریکا با تولید روزانه ۳۰.۶ میلیون بشکه معادل نفت خام، روسیه با ۲۰.۵ میلیون بشکه و عربستان با ۱۱.۶ میلیون بشکه در رتبه اول تا سوم قرار دارند و بعد از آنها ایران با تولید روزانه بین ۸.۵ تا ۹ میلیون بشکه معادل نفت خام (بنابر گزارشات متعدد رسمی و غیررسمی)، خود را به عنوان یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان نفت و گاز دنیا معرفی کرده است.
در حوزه تولید برق، طبق آمار، ایران با تولید سالانه ۳۸۳ تراوات ساعت در جایگاه یازدهم قرار گرفته و به میزان یک درصد از کل تولید برق دنیا سهم دارد. این درحالی است که ایران تنها ۰.۲ درصد برق هسته‌ای تولید می کند. همچنین ایران در تولید برق تجدیدپذیر جهان سهمی ۰.۰۴ درصدی در جهان دارد.
ناترازی انرژی از چالش‌های عمده‌ای است که چند سالی است به دلیل تاثیرگذاری مستقیم بر زندگی مردم، اقتصاد و کسب و کارها مورد توجه ویژه حوزه حکمرانی و رسانه ها قرار گرفته است. ناترازی انرژی به وضعیتی گفته می‌شود که در آن تقاضا و عرضه انرژی در یک کشور یا منطقه تعادل ندارد و تقاضا بیشتر از عرضه انرژی است. این پدیده می‌تواند به دلایل مختلفی شکل بگیرد که شامل عواملی اقتصادی، زیرساختی، سیاسی و طبیعی است. در ایران، ناترازی انرژی یک پدیده چندوجهی است که به دلایل مختلفی ایجاد شده است. طی چند دهه اخیر، مشکلات ساختاری در صنعت انرژی و به‌ویژه دخالت گسترده دولت‌ها در این صنعت سبب شده که هم‌اکنون هم برق خانگی قطع شود، هم مازوت سوزانده شود و هم به دلیل هوای آلوده و کمبود انرژی مدارس و ادارات و حتی بخش‌هایی از خط تولید کارخانه‌ها تعطیل شود. آن‌هم درحالی‌که ایران براساس برنامه‌های توسعه‌ای بنا بود هاب انرژی منطقه شود.
در این زمینه، «امید شاکری» مدیرکل سیاست‌گذاری، برنامه‌ریزی راهبردی و مدیریت انرژی وزارت نفت می گوید که نبود بهره‌وری در بخش‌های مختلف مصرف انرژی سبب شده با وجود تولید چند برابری گاز در چند سال گذشته، همچنان کشور دچار ناترازی بین عرضه و مصرف باشد. همچنین، «منصور معظمی» عضو هیات امنای صندوق بازنشستگی، پس‌انداز و رفاه کارکنان صنعت نفت با اشاره به اینکه ساختار نامناسب تأمین و توزیع انرژی و وابستگی به انرژی‌های فسیلی از جمله دلایل اصلی ایجاد ناترازی انرژی است، گفت: مصرف زیاد و هدر رفت انرژی به دلیل سیستم‌های فرسوده، شبکه‌های توزیع ناکارآمد و ساختمان‌ها و تأسیسات قدیمی نیز باعث می‌شود که بخش زیادی از انرژی تولیدی به هدر برود. این مساله می‌تواند به شکل‌گیری ناترازی کمک کند.
سرانه مصرف برق در ایران بسیار بالاتر از میانگین جهانی است. این افزایش مصرف ناشی از رشد جمعیت، توسعه صنایع و استفاده ناکارآمد از انرژی است. در فصول گرم سال (به‌ویژه تابستان)، تقاضای برق به دلیل استفاده گسترده از سیستم‌های خنک‌کننده به‌شدت افزایش می‌یابد. این موضوع باعث فشار بر شبکه برق و خاموشی‌های مکرر می‌شود. شبکه‌های انتقال و توزیع برق در ایران قدیمی و فرسوده هستند که باعث تلفات انرژی می‌شود. تلفات شبکه برق ایران حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد است که این رقم در مقایسه با استانداردهای جهانی بسیار بالاست.
اما بخش دیگری از ناترازی های امروز مربوط به انباشت این ناترازی ها در دولت های گذشته بوده است. مسعود پزشکیان در برنامه گفت وگوی خبری خود گفت: این موضوع ناترازی‌ها در دولت‌های قبلی، یک روندی است که اتفاق افتاده و الان به جایی رسیده که بحرانی شده است.
مصطفی رجبی‌مشهدی، مدیرعامل توانیر، در ۷ آبان اعلام کرد: گازوئیل تحویلی به نیروگاه‌ها نسبت به سال گذشته ۲۰ تا ۳۰ درصد کمتر شده و تنها ۴۰ درصد از مخازن سوخت نیروگاه‌ها پر است.
آرش نجفی رییس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی نیز می گوید هرساله دولت‌ها مخازن گازوئیل نیروگاه‌ها را پر می‌کردند که در زمان هوای سرد و کمبود گاز از گازوئیل استفاده کنند. اما دولت سیزدهم در اواخر دوران خدمت، کاهلی کرد و به نظر می‌رسد گازوئیل تولیدی را به بازارهای صادراتی فروخت. اکنون نیروگاه‌ها کمبود سوخت مایع دارند و در نتیجه مجبورند خاموشی اعمال کنند.» همچنین حسن مرادی، استاد دانشگاه تهران و کارشناس اقتصاد انرژی نیز تاکید می کند برنامه‌ریزی نکردن برای زمستان از سوی مسئولان دولت سیزدهم موجب تشدید ناترازی در زمستان شد.
ناترازی ها در ایران به ویژه ناترازی انرژی یک چالش بزرگ است، این چالش ها می‌تواند به یک فرصت تبدیل شود؛ البته اگر سیاست‌ها و استراتژی‌های مناسبی اتخاذ شوند. در آینده، ایران می‌تواند به سمت توسعه پایدار در همه حوزه ها حرکت کند. در حوزه انرژی با حرکتبه سمت انرژی های تجدید پذیر و پاک و استفاده از نیروگاه های خورشیدی و بادی برای تولید برق و استفاده بهینه از منابع انرژی نه‌تنها می توان باعث کاهش هزینه‌ها و وابستگی به واردات انرژی می‌شود، بلکه می‌توان تاثیرات مثبتی بر کاهش آلودگی‌های زیست‌محیطی و بهبود کیفیت زندگی مردم گذاشت. با سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نوین و مدیریت بهینه منابع، ایران می‌تواند از توانمندی‌های داخلی خود بهره‌برداری بهتری داشته باشد و ناترازی انرژی را از میان بردارد. اما در حوزه های سیاسی و اجتماعی که پیشران تحرک بنیادین جامعه خواهد بود نیز با پیگیری گفتمان وفاق و انسجام افزایی و کاهش اختلافات داخلی در حوزه حکمرانی می توان تصمیمات درست و بجایی را با ضریب نفوذ افزایشی در جامعه اتخاذ کرد.
منبع
