استاد درویشی در مقدمه کتاب «نگاهی به موسیقی نواحی کرمان» که چاپ اول آن سال ۱۳۹۷ به همت سیدفواد توحیدی منتشر شده مینویسد: «در حدود بیست و چندسال پیش، بیخبر از گنجی که در این استان(کرمان،از نظر موسیقی) نهفته است با کمک و راهنمایی برادر مرحوم ایرج بسطامی(خواننده شهیر ایران) که او نیز در گذشت، مناطقی از کرمان شامل فَهرج، نَرماشیر، بم و کهنوج(نواحی شرقی و جنوبی کرمان) را تاحدودی بررسی کردم….یکی از جالبترین نکاتی که صرفنظر از بکر بودن نغمات و تنوع اقوام در این استان عجیب وجود دارد، سازهاست. در این ناحیه نه تنها از همه گروه های متعارف خودصدا، پوستصدا، زهصدا و هواصدا نمونههای متنوع و بدیعی وجود دارد، بلکه شاهد نمونه هایی از همه گروههای یادشده هستیم که نه تنها در کل ایران که در سطح جهان بیهمتایند».
توحیدی نویسنده کتاب نگاهی به موسیقی نواحی کرمان و از موسیقیدانان و پژوهشگران ملی برتر این عرصه نیز در تدوین ماحصل ۲ دهه پژوهش خود در کتاب مذکور تاکید میکند: کرمان بهعنوان پهناورترین استان کشور منبعی است بکر و متنوع از سازها و ملودیهای موسیقی نواحی که غنای آن حیرتانگیز و خارج از توصیف است. کشف سازها، نقوش و تندیسهای موسیقایی در حفاریهای باستانشناسی استان حکایت از تاریخچه کهن موسیقی در کرمان دارد. این استان در طول تاریخ به دارالامان شهره بوده و این ویژگی باعث شده کرمان جایگاه فرهنگها، اقوام و نژادهای متفاوت باشد به طوری که تقریبا تمامی اقوام کشور در کرمان ریشهای دیرینه دارند…..حضور اقوام مهاجر در کنار ساکنان کهن کرمان باعث شده این استان به سرزمینی رنگارنگ از طیفهای فرهنگی مبدل شود. به همین دلیل انتخاب یک نوع موسیقی خاص به عنوان موسیقی کرمان، اصولا امری است ناممکن، در جای جای این استان نغمهریز، آنقدر تنوع حاکم است که مخاطب میماند کدام را موسیقی کرمان بنامد و مجبور است اقرار کند هر ناحیه در این استان، موسیقی خاص خود را دارد؛ با تفاوتهایی چشمگیر و گاهی آنچنان دور که از نظر سازبندی، فواصل موسیقایی، گردش ملودیک و گویش اشعار، کمتر اشتراکی بین آنها موجود است.
خاستگاه ملی و تنوع بالای موسیقایی
واقعیت اینکه ۱۵ دوره، کرمان با این خاستگاه ملی و تنوع موسیقایی، میزبان جشنواره ملی موسیقی نواحی کشور بوده به طوری که دبیرخانه دائمی آن نیز در این استان طی چندسال پیش دایر شد و امسال باید منتظر دوره هفدهم آن باشیم.هرچند این سال ها رفته رفته همواره تردیدهایی مبنی بر برگزاری این جشنواره شکل گرفت آن هم درباره رویدادی با این اهمیت که با هویتبخشی و هویتشناسی این سرزمین ارتباط مستقیم و برگزاری آن فواید بسیار دارد؛ تا اینکه کار به جایی رسیده که این روزها برخی رسانه ها از وجود «بنبست» در میزبانی دیار کریمان از این رویداد مهم یاد کرده اند.
یا مدیران فرهنگی ما از اهمیت و آثار چندوجهی این رویداد هویتساز بیخبرند که باور آن سخت است و یا باوجود اشراف به اهمیت آن، تلاشی برای تخصیص بودجه، اجماع سازی به منظور برگزاری آن صورت نمیگیرد که در هردو صورت اتفاقی بد است؛ فراموش نکنیم که در مسیر همه سال های گذشته در کشور، بسیاری از نمادهای فرهنگی، هویتی و زیرساخت های مهم این عرصه را یا از دست داده ایم یا در مسیر فراموشی قرار گرفته اند؛ از برخی گویش ها، پوشش ها، موسیقی نواحی و غیره تا سایر نمادهای مهم فرهنگی؛ و اگر دیر بجنبیم دیگر مصادیق و نمادهای هویتی باقی نخواهد ماند که به اتکای آن، سنگ بنای سایر ابعاد زندگی را روی آنها بنا یا به فرزندانمان معرفی کنیم.
موسیقی محلی و هویت بخشی
موسیقی نواحی، بخشی از هویت این سرزمین است که نه تنها سبب زنده شدن تاریخ و هویت ایرانیان میشود، بلکه در صورت احیا و رونق گرفتن، حتی قابلیت و ظرفیت جذب درآمد و گردشگر بسیار نیز دارد که میتواند بسیار بیشتر از وضعیت کنونی اشتغالآفرین باشد؛ یعنی غیر از ایجاد و تقویت نشاط اجتماعی در جامعه، تقویت پایه های اقتصادی و رونق اقتصادی هنرمندان و جوامع ملی پیرامون نیز به دنبال خواهد داشت اما حیف و صدحیف که آن را هم مثل بسیاری از دیگر ابعاد فرهنگی و هویتی خود داریم جلو چشم یکدیگر از بین می بریم و توان تعریف رویداد حول محور موسیقی محلی در جای جای کشور با تمرکز بر تقویت گردشگری و اشتغال، آنطور که باید نداشته ایم.
یا مدیران فرهنگی ما از اهمیت و آثار چندوجهی این رویداد هویتساز بیخبرند که باور آن سخت است و یا باوجود اشراف به اهمیت آن، تلاشی برای تخصیص بودجه و برگزاری آن صورت نمی گیرد که در هردو صورت اتفاقی بد است
وقتی از موسیقی یا به طور خاص موسیقی نواحی صحبت می کنیم، تنها از ملودی و صدایی آهنگین صحبت نمی کنیم که عده ای از جامعه هدف را جذب یا سرگرم می کند؛ فقط کافیست نگاهی به انواع گونه های موسیقی نواحی داشته باشیم تا به اهمیت، تاریخچه، نحوه شکل گیری، تاثیرات و اهمیت خرده فرهنگ ها و روایتگری های تاریخی که پشت آنها وجود دارد بیشتر پی ببریم. اشعاری که خوانده می شود، نوع ملودی و تاثیراتی که موسیقی در محیط فردی برای انسان ها و کارکردهای اجتماعیاش، مثل کاهش آسیب های اجتماعی، هدایت برخی خرده فرهنگ ها و سایر ابعاد دارد، دریایی از معنا و جا برای کار دارد که متاسفانه در کشور کمترین استفاده از آن نمی شود.
تاریخ شفاهی نحوه شکل گیری برخی از همین آواها و اشعار، خود می تواند چندین کتاب، رساله، فیلم و دیگر تولیدات را سبب شود و مخاطبانی بس فراوان، و البته آثار زیاد در معرفی و جذب مخاطب داشته باشد.
انواع گونه های موسیقی نواحی کرمان
به طور مثال لالایی ها، کارآواها، شادآواها، ترانه های مناظره ای، نغمه های عاشقانه، روایی و حماسی، سوگ آواها، منظومه ها، آواهای صوفیانه و قلندری، آواهای مذهبی و موسیقی زورخانه ای از جمله گونه های موسیقی نواحی در کرمان به شمار می رود که وقتی در هرکدام از آنها دقیق می شویم و به بررسی مصداقی نحوه شکل گیری مصادیق هرکدام که ماندگار شده اند می پردازیم، خود تاریخی است نیازمند روایت و بخشی از زندگی و خرده فرهنگ های نیاکان ما در این سرزمین که اینک به دست ما سپرده شده اند.
لذا اهمیت حفظ این جشنواره و به طور کلی، اعتلای موسیقی نواحی در هر گوشه از ایران، تقویت دبیرخانه دائمی آن در کرمان که ۱۵ دوره به شایستگی این رویداد مهم را میزبانی کرده و داشتن برنامه برای ادامه آن، از الزامات مهم است که بر همه مدیران استانی و کشوری فرضی را ایجاد می کند تا هرکس در هر جا هر کمکی می تواند، داشته باشد و به جای درگیر شدن به برخی حواشی یا مسائل غیر اصلی، مردم و کشور را از اصل این رویداد، محروم نکنند.
طی روزهای اخیر خبرهای ناگواری از احتمال برگزار نشدن یا حذف میزبانی کرمان از این جشنواره بااهمیت منتشر شده که نگرانی ها را افزون تر کرده است. در شرایطی که بعد از کرونا، همچنین سال ۱۴۰۱ به علت شرایط خاص کشور از نظر اغتشاشات و نیز وضعیت سال گذشته کرمان، برگزاری این رویداد دچار تکانه های شدیدی شد، انتظار می رفت و می رود که امسال، این جشنواره بسیار بانشاط تر، پرقوت تر و بابرنامه از همه سال های قبل برگزار شود اما در عمل، باوجود انتصاب دبیر این جشنواره ملی از بین یکی از مشاهیر موسیقی کرمان، اما تاکنون خبرهایی که از آن شنیده شده، این مطالبه را نوید نمی دهد
طی روزهای اخیر خبرهای ناگوار از احتمال برگزار نشدن یا حذف میزبانی کرمان از این جشنواره بااهمیت نگرانی ها را زیاد کرده است. در شرایطی که بعد از کرونا، همچنین سال ۱۴۰۱ به علت شرایط خاص کشور از نظر اغتشاشات و نیز وضعیت سال گذشته کرمان، برگزاری این رویداد دچار تکانه های شدیدی شد، انتظار می رفت و می رود که امسال، این جشنواره بسیار بانشاط تر، پرقوت تر و بابرنامه از همه سال های قبل برگزار شود اما در عمل، باوجود انتصاب دبیر این جشنواره ملی از بین یکی از مشاهیر موسیقی کرمان، اما تاکنون خبرهایی که از آن شنیده شده، این مطالبه را نوید نمی دهد.
سال گذشته موسیقی نواحی به صورت منطقهای در چند استان برگزار شد که کرمان البته میزبان چند استان پیرامون بود و سال قبل از آن نیز به طور موقت به علت شرایط خاص کرمان، میزبانی آن را به استانی دیگر به امانت نهادند.
به نظر می رسد در باب چرایی و اهمیت باقی ماندن دبیرخانه دائمی جشنواره موسیقی محلی در کرمان برای صاحبنظران و مدیران فرهنگی، نیازی به توضیح نباشد و مصداق زیره به کرمان بردن باشد فقط همین انگاره بس که کافیست در سطح استانی، وقتی جشنواره موسیقی نواحی در داخل استان بین شهرستان های این دیار برگزار می شود، نیمنگاهی به تنوع بسیار بالا و کمیت هنرمندان و گروه های هنری در جای جای استان بیاندازید؛ هرچند در هنگامه میزبانی از همین جشنواره در سطح ملی، بنا به اقتضا و به نشانه احترام به مهمانان دیگر استان ها، تعداد بسیار کمتری از گروه های استان و گلچین آنها در کنار سایر استان ها به رقابت می پردازند.
این روزها ساز ناکوک موسیقی جشنواره نواحی در کرمان، گویی که خبر از ناهماهنگی های اجرایی دست اندرکاران می دهد؛ هرچند هنوز خبری رسمی که گویای این ناهماهنگی باشد منتشر نشده اما از لابه لای کنش کاربران فضای مجازی و برخی شنیده های غیررسمی، چنین برداشتی متصور است.
تاریخ پرفرازو نشیب
به گزارش ایرنا این درحالی است که بیش از ۲ دهه از پایه گذاری جشنواره موسیقی نواحی در استان کرمان می گذرد؛ نخستین دوره جشنواره موسیقی نواحی در سال ۷۸ به میزبانی کرمان برگزار شد، هر چند به دلایلی پس از ۹ دوره برگزاری جشنواره به محاق تعطیلی رفت.
پس از ۹ سال وقفه اما بر اساس تفاهمنامه ای سال ۹۴ بین استانداری کرمان و مدیرکل وقت فرهنگ و ارشاد اسلامی این استان منعقد، دبیرخانه جشنواره موسیقی نواحی به مدت سه سال در کرمان ایجاد شد و هنرمندان و سازهایشان دوباره به کرمان آمدند.
همان زمان همه زمزمه هایی مبنی بر انتقال جشنواره موسیقی نواحی از کرمان به گوش می رسید، اما میزبانی گرم و کریمانه در کنار ظرفیت های بالای کرمانی ها در حوزه موسیقی نواحی باعث شد مسئولان و دست اندرکاران در برابر واقعیت بی چون و چرای موجود، صلاح را به ادامه جشنواره در کرمان ببینند، گرچه شیوع کرونا در سال ۹۸ و محدودیت های ناشی از آن، تغییراتی در نحوه برگزاری پدید آورد و سیزدهمین جشنواره موسیقی نواحی کرمان از ۱۰ تا ۱۳ آبان ۹۹ بدون حضور تماشاگر برگزار شد.
جشنواره چهاردهم نیز از ۲۹ مهر تا ۲ آبان ۱۴۰۰ با رعایت شیوهنامه های بهداشتی و با حضور ۱۱۰ هنرمند در استان کرمان اجرا شد اما در شرایطی که علاقه مندان و هنرمندان در استان کرمان منتظر برگزاری دور بعد جشنواره در خاستگاه خود یعنی کرمان بودند، پانزدهمین دوره آن آبان سال ۱۴۰۱ در استان گلستان و شهر گرگان به صورت موقت برگزار شد.
سال گذشته مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان کرمان به رسانه ها اعلام کرد که شیوه برگزاری جشنواره موسیقی نواحی ایران تغییر پیدا کرده و به صورت منطقه ای برگزار می شود، دیار کریمان نیز شانزدهمین جشنواره موسیقی نواحی ایران از ۲۱ تا ۲۳ تیر ۱۴۰۲ منطقه پنجم را با حضور استانهای خراسان رضوی، یزد، خراسان جنوبی، سیستان و بلوچستان، هرمزگان و جنوب کرمان میزبانی کرد.
نویدی که باید محقق شود
حال که قطار جشنواره موسیقی نواحی به ایستگاه ۱۷ خود رسیده هنوز برگزاری این جشنواره در استان کرمان در هاله ای از ابهام مانده و تعیین تکلیف نشده است.
البته انجمن موسیقی ایران مردادماه امسال نیز فراخوان هفدهمین جشنواره منطقهای موسیقی نواحی ایران را پیرامون «ایران فرهنگی؛ طبقهبندی موسیقایی و تغییرات» منتشر کرد و قرار بود بخش اول این دوره از جشنواره در پنج منطقه ایران در مهرماه امسال، در یک گستره ملی به همت دفتر موسیقی معاونت امور هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، توسط انجمن موسیقی ایران و با همکاری ادارات کل فرهنگ و ارشاد استانهای سراسر کشور به صورت غیررقابتی برگزار شود که تاکنون این جشنواره برگزار نشده است.
هماهنگیای که باید ادامه یابد
این در حالی است که معاون امور هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در ۱۰ دی ماه طی احکامی جداگانه اعضای شورای سیاستگذاری هفدهمین جشنواره موسیقی نواحی را معرفی کرد و سیدفواد توحیدی موسیقیدان و پژوهشگر مطرح کرمانی نیز به دبیری این رویداد منصوب شد.
در آخرین تحرک برای برگزاری جشنواره موسیقی نواحی در کرمان، روز ۹ دی معاون امور هنری وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، استاندار، مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان کرمان و دبیر پیشین جشنواره موسیقی نواحی درباره ظرفیتهای این استان در برگزاری جشنواره نواحی و دیگر رویدادهای هنری گفتوگو کردند.
براساس خبری که از این نشست منتشر شده معاون امور هنری وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی با اشاره به توسعه صنعت در کرمان بیان کرد: در زمینه فرهنگ و هنر استان کرمان یکی از بخشهایی است که امکان و ظرفیت بالایی در زمینه موسیقی، تئاتر و هنرهای تجسمی دارد و ما فراتر از یک جشنواره روی استان کرمان حساب میکنیم.
نادره رضایی اظهارداشت: جشنواره موسیقی نواحی فقط مساله ما نیست، امکان بسیار ارزشمند موزه صنعتی (مستقر در کرمان) میتواند فضای فرهنگی و هنری خوبی ایجاد کند. به هر روی میخواهیم با رویکرد واگذاری جشنواره ماموریت اصلی خودمان را انجام دهیم. ظرفیت استانها و امکان برگزاری با کیفیت جشنوارهها با امکانات دولتی و بخش صنعتی برای ما بسیار مهم است و میتوانیم به توسعه فرهنگ و هنر کمک کنیم.
این اظهارات درحالی بود که طی تفاهمنامه های قبلی بین استانداری کرمان و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازوکاری مشخص برای برگزاری این رویداد در روندی با همکاری مشترک دوطرف وجود داشته و آن هم اقدام مشترک و هماهنگ بوده است.
انتظاری بهحق و روش کلاننگر برای رویدادی نیازمند اجماع
حال، ناظران و کارشناسان در استان کرمان بر این باورند که با توجه به ظرفیت های غنی و منحصربه فرد کرمان در موسیقی نواحی، تجربه ۱۵ دوره میزبانی و سایر اقتضائات، انتظار می رود در نتیجه عملیاتی شدن تفاهم ها و توافق قبلی بین استانداری و وزارت فرهنگ، برگزاری دوره هفدهم نیز به میزبانی کرمان و در قالب همان دبیرخانه دائمی که چندسال قبل دایر شد، در مسیر اجرا قرار گیرد.
به نظر می رسد ابتدا اولویت و اهمیت این جشنواره باید دیده شود؛ مهمتر از اینکه کدام نهاد چه سهمی در تامین بودجه را ایفا می کند، حفظ یک رویداد بسیار مهم فرهنگی و هویتی مدنظر باشد و با این نگاه، در رویکردی فرابخشی و اجماعمحور، انرژی ها و ظرفیت ها برای تامین بودجه یا پشتیبانی اجرایی در مسیری مشترک که زمینه آن از سال های گذشته پایه گذاری شده به کار گرفته شود
ممکن است درباره نحوه تامین هزینه های جشنواره یا چگونگی تعامل مشترک، برخی چانه زنی ها و امکان سنجی ها نیاز باشد که می توان طی مسیری مشترک هم با هم افزایی و پشتیبانی وزارتخانه مذکور و هم تامین بخشی از اعتبارات در استان، کار را به خروجی مناسب رساند.
به نظر می رسد ابتدا اولویت و اهمیت این جشنواره باید دیده شود؛ مهمتر از اینکه کدام نهاد چه سهمی در تامین بودجه را ایفا می کند، حفظ یک رویداد بسیار مهم فرهنگی و هویتی مدنظر باشد و با این نگاه، در رویکردی فرابخشی و اجماعمحور، انرژی ها و ظرفیت ها برای تامین بودجه یا پشتیبانی اجرایی در مسیری مشترک که زمینه آن از سال های گذشته پایه گذاری شده به کار گرفته شود؛ وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی حتی اگر امسال در تامین کامل بودجه موردنیاز هم در مضیقه باشد، می تواند از ظرفیت سازمان های زیرمجموعه یا ادارات کل مستقر در استان ها که هنرمندانشان را به این جشنواره اعزام می کنند برای حمایت و پشتیبانی از این رویداد بهره بگیرد و مدیریت استان کرمان نیز با جبران کاستی ها ضمن اتکا به ظرفیت های داخل استان اما با نگاهی کلان، در پاسخ به انتظارات بهحق مردم و هنردوستان کرمانی و غیرکرمانی، زمینه لازم را برای میزبانی شایسته از این رویداد فراهم آورد و هماهنگی ها را در همین مسیر بسیج کند.
امید که با همین رویکرد، هم شاهد ادامه میزبانی کرمان در دوره هفدهم جشنواره باشیم و هم مثل برخی دوره های قبلی، در حاشیه این رویداد، طوری برنامه ریزی شود که در کنار بهرهمندی توده مردم و حضورشان در اجراهای موسیقی نواحی و معرفی هنرمندان و اجراها که به تقویت نشاط اجتماعی و وفاق ملی می انجامد، برای مخاطبان خاص و رسانه ها نیز کارگاه های تخصصی برای واکاوی علمی و تحلیلی این عرصه و ارائه پیشنهادهای متناسب با افق اعتلای موسیقی نواحی کشور، با خروجی عملیاتی، تدارک ببینند.
*خبرنگار ایرنا
منبع