شاید این مطالب برایتان مفید باشد
بعد از حادثه پلاسکو (۳۰ دی ماه ۱۳۹۵) شاهد چندین آتش‌سوزی مهیب دیگر بودیم که در آن‌ها جان و مال شماری از هم‌وطنانمان از دست رفت؛ از بیمارستان سینای اطهر پایتخت (تیر ۹۹)، قائم رشت (خرداد ۱۴۰۳) و … تا اخیرا بازار آهن شادآباد تهران که خبرساز شدند.
این حوادث نگاه نگران بسیاری را به نقاط حادثه‌خیز شهرهای کشور دوخته است؛ از جمله بازار بزرگ تهران که به گفته مدیرعامل آتش‌نشانی روزانه یک و نیم میلیون نفر در آن تردد می‌کنند.
سیستم برق یک قرن پیش
«قدرت الله محمدی» اواسط تیر ماه ۱۴۰۳ با اشاره به وقوع حوادثی مانند آتش‌سوزی «بازار سید» به خبرنگار ایرنا گفت: سیستم برق این مجموعه به عنوان نبض اقتصاد کشور مربوط به یک قرن پیش است و هر لحظه ممکن است با حادثه بزرگی روبرو شود.
وی در گفت‌وگوی رسانه‌ای دیگری اظهار داشته بازار تهران سالی دو هزار بار آتش می‌گیرد و آتش‌نشانی به تنهایی از پس ایمنی بازار برنمی‌آید.
مدیرعامل آتش‌نشانی پیشنهاد داده بود کمیته‌ای شامل دستگاه قضایی، آتش‌نشانی، اصناف و بازاریان شکل گیرد و اقدامات لازم برای ایمن‌سازی به خصوص نوسازی سیستم برق بازار به انجام برسد.
اهمیت موضوع ایمنی بازار باعث شد پژوهشگر ایرنا به سراغ کسبه و اهالی بازار برود و از آن‌ها درباره دغدغه‌ها و نظراتشان درباره ایمنی کانون اقتصادی پایتخت پرس‌وجو کند.
گلایه کسبه از سازمان اوقاف
یکی از افرادی که حاضر به پاسخگویی به پرسش‌های ما شد، از کسبه قدیمی پاساژ «خازن الملک» بود که گفت به دلیل تغییر کاربری آن مجبور شده به خیابان سعدی نقل مکان کند. به گفته وی، ابتدا این مکان پاساژ کفش بود، سپس به عرضه گل و اجناس دکوری تغییر کاربری داد و به دلیل اینکه مالک آن یعنی اوقاف گفته فقط اجازه طلافروشی می‌دهد، ترکیب آن طی سال‌های اخیر تغییر کرده است.
وی درباره بحث ایمنی این پاساژ اظهار داشت: نه تنها اینجا بلکه کل بازار مشکل دارد. مشکل اوقافی‌ها البته بیشتر از کسانی است که مالک خصوصی هستند. ما هر زمان که مطالبه و درخواستی داشتیم، اوقاف ما را به وکیلش حواله می‌داد که شاید به دلیل مساله تعارض منافع پیگیر کار ما نمی‌شد.
به گفته این فعال بازاری، «گذشته از این دست مشکلات، چه برای بازسازی و چه ایمن‌سازی ما ابتدا باید مجوز میراث فرهنگی را بگیریم که بسیار سختگیرانه در این زمینه عمل می‌کند. از سوی دیگر برای کسب مجوز هرگونه بازسازی نیاز به مجوز شهرداری است که خیلی سخت مجوز کاری را می‌دهد. از طرف دیگر آتش‌نشانی باعث شد که در این پاساژ نتوانیم آسانسور یا پله برقی نصب کنیم. این در حالی است که اماکن اینچنینی نیاز به بازسازی مکرر دارند و آخرین بار این پاساژ در سال ۸۲ ترمیم شد.»
شهرداری به جای کمک دنبال جریمه گرفتن است!
دومین بازاری از پاساژ افق که جنب کوچه «شیخ رضا» قرار گرفته حاضر به گفت‌وگو شد؛ راسته‌ای که غالب کسبه آن فروشنده لوازم آرایشی‌اند. به گفته صاحب یکی از مغازه‌ها «ایمن‌سازی یا هر کار دیگری در بازار هزینه خود را دارد و اگر هزینه‌اش را بپردازی، می‌شود وضعیت ایمنی را بهتر کرد؛ آن هم در راسته ما که بیش از خطر سیم‌های برق، ترک‌های روی دیوارها آدم را می‌ترساند.»
وی افزود: ما مدت‌ها درگیر فرو رفتن زمین در این کوچه بازار بودیم و بارها از شهرداری خواستیم اقدام کند، اما نهایتا خودمان مجبور شدیم چاله وسط گذر را پر کنیم. اما کافی است یک کاسب اینجا بخواهد بی‌اجازه کرکره مغازه‌اش را عوض کند، فورا مامور شهرداری می‌آید و حداقل پنجاه میلیون جریمه می‌برد.
کاسب بعدی که در همین گذر حاضر به گفت‌وگو شد، با اشاره به چند کپسول آتش‌نشانی کنار پله‌ها و سایر قسمت‌های راسته لوازم آرایشی گفت: ۴۰ تا ۵۰ کپسول اینجا وجود دارد و فقط با همین‌ها باید جلوی آتش‌سوزی را بگیریم.
این کاسب پاساژ افق گفت: با این اوضاعی که داریم، چند بار خواستم مغازه را بیمه کنم. هر کسی حداقل در مغازه‌اش ۱۰ میلیارد تومان جنس دارد که همه سرمایه‌اش است، اما دردسرهای زیادی برای این کار داریم.
وی در ادامه با شماره‌ای تماس گرفت که می‌گفت کارشناس دفتر بیمه بازار است و گوشی خود را روی حالت بلندگو گذاشت تا جوابش را به این سوال بشنویم که «چطور می‌شود مغازه‌ها را بیمه کرد؟». به گفته مخاطب این تماس «باید بروی در سامانه (مودیان مالیاتی) ثبت نام کنی تا مالیات تعیین و مشخص شود سرمایه‌ات چقدر است تا بتوان آن را بیمه کرد. قبلا این طور نبود و به دلیل همین بحث‌های مالیاتی دیگر کسی بیمه آتش‌سوزی نمی‌کند و فقط کارخانه‌دارها این کار را انجام می‌دهند.»
می‌گویند برق کشش ندارد اما اکثر حوادث به خاطر برق است!
«رضا» از بازاری‌هایی است که چند نفر از حاضران در پاساژ مروارید کیش گفتند اطلاعاتی خوبی درباره مسائل این مکان تجاری دارد و پیگیر امور آن است؛ کسبه‌ای که کارشان عینک است.
این بازاری جوان صحبت‌هایش را این گونه آغاز کرد: این پاساژ با این که بازسازی شده، پایان کارش مربوط به سال ۷۰ است و ساخت آن هم مدت‌ها پیش از پایان کار شروع شده است. در این مکان تا چهار، پنج سال پیش سالی لااقل یک بار آتش‌سوزی داشتیم چون بیش از هفتاد مغازه فقط ۲۰ کنتور داشتند.
وی افزود: در پی اخطارهایی که دریافت کردیم، سراغ اوقاف رفتیم. چون مالکیت این پاساژ با اوقاف است و خواستیم کاری کند که عملا اعلام کرد خودتان این مساله را پیش ببرید. از سوی دیگر اداره برق همکاری نمی‌کرد و می‌گقت برق این منطقه کشش هفتاد کنتور را ندارد و شهرداری هم حاضر نبود به دلیل مشکلاتی که پایان کار داشت مجوزی به ما بدهد. به دلیل نگرانی‌هایی که داشتیم مجبور شدیم از در ورودی تا رده‌های بالاتر در تعدادی سازمان‌ها را کامشان را شیرین کنیم! و بالاخره توانستیم کار غیرممکنی را به سرانجام برسانیم.
«با این حال بعد از حادثه پلاسکو، آتش‌نشانی نامه‌ای به کل بازار داده که ساختمان‌هایتان ناایمن است و تاکید کرده باید سیستم اطفاء حریق داشته باشید. این در حالی است که بازار آب ندارد و با کلی مصیبت توانستیم آب بگیریم که البته در روز نمی‌توانیم از آن استفاده کنیم. اطفاء حریق هم نیاز به منبع دارد که امکان نصبش را نداریم؛ چون سقف اینجا برای این کار جواب نمی‌دهد.»
رضا ادامه داد: در برابر این همه مشکل، اوقاف به کلی خود را کنار کشیده، اما هر چیزی بشود می‌خواهد به نام خود تمام کند. مثلا ما کل هزینه‌های کنتورهای جدید را دادیم اما در نامه‌اش به اداره برق قید شده که باید کنتورها به نام اوقاف باشد. اکنون مشکلات پاساژ ما یکی دو تا نیست. مثلا نیاز به کندن چاه داشتیم یا باید سرویس بهداشتی را بازسازی کنیم. برای رفع همین مشکل چاه مجبور شدیم صبر کنیم تعطیلات محرم برسد تا بتوانیم به دور از «گیردادن‌ها»ی شهرداری این کار ضروری را پیش ببریم.
مساله آب مهم‌تر است یا برق؟
«معینی» بازاری دیگری است که در پاساژ جواهریان و راسته لوازم‌التحریرفروش‌ها پاسخگوی پرسش‌های پژوهشگر ایرنا شد. به گفته وی، «این پاساژ در ده دوازده سال گذشته و تا جایی که به یاد دارم سه بار به شکلی گسترده آتش گرفته است. دلیل اصلی هم استفاده از بخاری برقی برای گرمایش در زمستان‌ها است و این در حالی است که سیم‌کشی‌ها جواب این مصرف را نمی‌دهد.»
معینی توضیح داد: برای پاساژ خودمان کنتورهای برق و سیم‌کشی‌ها را عوض کردیم و دلیلش هم اخطارها و پیگیری‌های آتش‌نشانی بود که هر دو ماه یک بار می‌آیند و موارد نقض ایمنی را گوشزد می‌کنند؛ یعنی تنها جایی که کارش را درست انجام می‌دهد آتش‌نشانی است. توصیه کردند کپسول آتش‌نشانی هم داشته باشیم که الان سی، چهل کپسول در پاساژ موجود است، اما سیستم اعلام و اطفاء حریق مشکل دارد.
وی مساله آب را مهم‌تر از برق دانست و گفت: از سال ۱۴۰۰ از اداره آب و فاضلاب درخواست انشعاب کردیم ولی گفتند ظرفیت نداریم و اصلا هیچ برنامه‌ای هم برای آبرسانی به بازار وجود ندارد. لوله آب تا بازار نوروزخان آمده ولی اینجا برای اینکه منبعی برای اطفاء حریق داشته باشیم باید به لوله‌ای متصل باشد، مگر اینکه با سطل آب بیاوریم!
جمع‌بندی
برآیند گفت‌وگو با کسبه و هشدارهای آتش‌نشانی، نشانگر ضرورت حیاتی به‌روزرسانی سیستم برق‌رسانی بازار است و بخش‌های زیادی از بازار برای اطفاء حریق نیاز به آب دارد؛ ضمن اینکه این همه‌ی مساله نیست و قدیمی بودن بازار خطرات حضور در این منطقه را فراتر از مساله برق‌رسانی برده، تا جایی که نیاز به بازسازی قسمت‌هایی از آن به‌شدت احساس می‌شود؛ مساله‌ای که دستگاه‌هایی مانند شهرداری و میراث فرهنگی را درگیر می‌سازد ضمن اینکه به نظر می‌رسد سازمان اوقاف نیز باید به فکر چاره‌جویی اساسی برای جلوگیری از تکرار حادثه‌ای چون پلاسکو باشد.
هر چند در گفت‌وگو با مشاور املاک بازار جعفری مشرف به بازار کویتی‌ها، وی اظهار داشت «به دلیل خیر بودن سازندگان بناها و بازاریان و لقمه حلالشان اینجا اتفاقی نمی‌افتد» اما نیاز به بیمه‌گری موثر برای کسبه وجود دارد که البته اظهارات و نظرهای متفاوتی در این زمینه داشتند.
به گفته رضا در پاساژ مروارید کیش معدودی از مغازه‌ها در آن پاساژ بیمه آتش‌سوزی دارند؛ با این که ممکن است بیمه به دلیل اخطارهایی که آتش‌نشانی داده، از انجام مسئولیت‌های خود صرف نظر کند اما برخی کسبه ترجیح داده‌اند از خطرات پیش روی حفظ سرمایه‌شان بکاهند. در همین زمینه اما معینی تاکید کرد که دیگر بیمه هم مسئولیت بازار را گردن نمی‌گیرد و کسی هم در بازار بیمه نیست.
با توجه به این اوضاع به نظر می‌رسد هر چه زودتر برای جلوگیری از تکرار فاجعه‌ای مانند پلاسکو باید کمیته مورد اشاره آتش‌نشانی تشکیل شده و دستگاه‌های ذی‌ربط در زمینه انجام مسئولیت‌هایشان فعال شوند.
گزارش از سیدمحمد موسی کاظمی
عکاس: اصغر خمسه
منبع
