اخلاق هوش مصنوعی؛ آیا برده ماشین‌ها خواهیم شد؟

به گزارش خبرنگار فرهنگی ایرنا، در یادداشت مارک کوکلبرگ نویسنده کتاب «اخلاق هوش مصنوعی» برای خوانندگان ایرانی آمده است: از زمان انتشار کتاب در سال ۲۰۲۰ به زبان انگلیسی، دنیای هوش مصنوعی با سرعت عجیبی تغییر کرده است. امروز هوش مصنوعی مولد قادر است محتوا و تصویر تولید کند، آن هم به گونه ای که بسیاری را شگفت زده و مبهوت می کند، بحث های بسیاری در حوزۀ اخلاق هوش مصنوعی در این مدت در گرفته است. مثلاً در باب خطرهای اگزیستانسیالیستی که گمان می‌رود فناوری به همراه داشته باشد. اما مطالب طرح شده در این کتاب همچنان موضوعیت دارند و شاید حتی بیشتر از قبل.

مثلاً پرسش‌هایی نظیر شأن اخلاقی سیستم‌های هوش مصنوعی یا پیامدهای زیست محیطی هوش مصنوعی از جمله مواردی اند که امروزه اهمیت بیشتری یافته اند.

در فصل آخر همین کتاب دیدگاه هایی از نظرتان خواهد گذشت که نشان می دهد اخلاقِ هوش مصنوعی روز به روز در حال تبدیل شدن به موضوعی جهانی است. در حال حاضر سازمان‌های بین‌المللی مانند سازمان ملل متحد تلاش‌های پیگیرانه ای در زمینهٔ سیاست گذاری ناظر به هوش مصنوعی به ویژه کار بر روی مدلی جهانی برای راهبری آن در پیش گرفته اند، درک اهمیت و ضرورت چنین تلاش‌هایی با توجه به ماهیت فرامرزی مسائل اخلاقی در باب هوش مصنوعی چندان دشوار نخواهد بود. با این حال همچنان چالش هایی نیز به چشم می خورد: چگونه می‌توان مدل جهانی راهبری هوش مصنوعی را پی ریزی کرد که جهان جنوب را نیز در برگیرد؟ آیا کشورهای غیر غربی نیز سهمی در شکل دادن به این مدل جهانی خواهند داشت؟ تکلیف تفاوت‌های فرهنگی در بحث های اخلاق فناوری چیست؟ و چگونه می‌توان شکاف‌ها را پر کرد؟

ترجمه هایی که از این کتاب انجام شده از جمله همین ترجمه فارسی برای به جریان انداختن گفتگوهای فرامرزی و بین قاره ای در مورد اخلاق هوش مصنوعی حائز اهمیت اند.

امروز ایران در زمینه تحقیقات هوش مصنوعی بسیار فعال است. چند سال پیش شاخص مجله نیچر ایران را از نظر انتشارات پژوهشی مرتبط با هوش مصنوعی در رتبۀ ۱۳ دنیا قرار داده بود، و در سمت دیگر شاهد برخی تلاش های موفق در حوزۀ کاربرد هوش مصنوعی در ایران هستیم از جمله داستان موفقیت مسیریاب هوشمند «بلد»، که بهتر از من از آن باخبرید فناوری های نوظهور خوش درخشیده اند.

اما تلاش ها در زمینۀ اخلاق هوش مصنوعی و اخلاق ربات ها نیز در حال رشد است. این تلاش ها هم باید در بافتارهای بومی معنادار باشند و هم برای رشد از عناصر آنها تغذیه کنند.

این اثر نگاهی جامع به چالش‌های اخلاقی و اجتماعی پیرامون هوش مصنوعی ارائه می‌دهد. کوکلبرگ با توجه به سرعت توسعه و نفوذ این فناوری در زندگی بشر، به بررسی تأثیر آن بر ارزش‌های انسانی، هویت، مسئولیت‌پذیری و ساختارهای اجتماعی پرداخته است.

«اخلاق هوش مصنوعی» به عنوان راهنمایی برای درک چگونگی تأثیرگذاری هوش مصنوعی بر هنجارها و ارزش‌های انسانی عمل می‌کند و در کنار مطرح کردن پرسش‌های اخلاقی مهم، به مزایا و پیامدهای آن نیز اشاره می‌کند.

کتاب با معرفی اصول پایه هوش مصنوعی و کاربردهای گسترده آن در زمینه‌هایی مانند مراقبت‌های بهداشتی، عدالت کیفری و امور مالی آغاز می‌شود. کوکلبرگ سپس به مسائل اخلاقی کلیدی نظیر حریم خصوصی، عدالت، مسئولیت‌پذیری و شفافیت می‌پردازد و اهمیت توجه به این مباحث در مواجهه با هوش مصنوعی را تشریح می‌کند. او با رویکردی فلسفی، پرسش‌هایی اساسی درباره هویت و عاملیت انسان مطرح می‌کند و از سناریوهایی سخن می‌گوید که هوش مصنوعی در آن‌ها برای نظارت، تصمیم‌گیری و تعامل اجتماعی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

کوکلبرگ با نقد تأثیرات احتمالی این فناوری بر روابط انسانی و پویایی‌های اجتماعی، از این نگرانی صحبت می‌کند که چطور ممکن است هوش مصنوعی تعصبات و نابرابری‌ها را بازتولید کرده و تأثیرات نامتناسبی بر گروه‌های آسیب‌پذیر داشته باشد. او با بهره‌گیری از دیدگاه‌های تاریخی و فلسفی، زمینه‌ای عمیق برای فهم ابعاد اخلاقی این فناوری فراهم می‌آورد. یکی از موضوعات کلیدی در این کتاب، مفهوم عاملیت اخلاقی در هوش مصنوعی است.

این نویسنده به بررسی نقش هوش مصنوعی در تصمیم‌گیری‌های مستقل و مسئولیت‌های اخلاقی سازندگان و سیاست‌گذاران پرداخته و پرسش‌هایی را مطرح می‌کند که با پیچیده‌تر شدن این فناوری‌ها، مسئولیت‌پذیری را دچار چالش می‌کنند. او این بحث را مطرح می‌کند که در صورت بروز خطا یا آسیب از جانب سیستم‌های هوش مصنوعی، چه کسی باید پاسخگو باشد.

این کتاب همچنین به تعادلی که باید بین سودمندی‌های هوش مصنوعی و پیامدهای اخلاقی آن برقرار باشد، پرداخته و از رویکردی متعادل حمایت می‌کند. کوکلبرگ معتقد است که برای جلوگیری از نابرابری‌های اجتماعی، دیدگاه‌های متنوعی باید در سیاست‌گذاری‌های مرتبط با هوش مصنوعی لحاظ شود. منبعی ارزشمند و به‌موقع برای تمامی علاقه‌مندان به چالش‌های اخلاقی هوش مصنوعی است.

کوکلبرگ با بهره‌گیری از بینش‌های فلسفی و مسائل عملی، چارچوبی جامع را برای هدایت اخلاقی توسعه و بهره‌برداری از هوش مصنوعی ارائه می‌کند. کتاب او پیامدهای قابل‌توجهی برای سیاست‌گذاران، توسعه‌دهندگان و جامعه به طور کلی دارد و آن‌ها را ترغیب می‌کند تا هوش مصنوعی را به‌عنوان ابزاری فناورانه همراه با پیامدهای عمیق اخلاقی در نظر بگیرند.

وی خوانندگان را به تفکری نقادانه درباره نقش هوش مصنوعی در شکل‌دهی به آینده فرا می‌خواند و کتاب را برای محققان، سیاست‌گذاران و علاقه‌مندان به فناوری و اخلاق ضروری می‌سازد. تاکید او بر ضرورت یک رویکرد جامع و منعطف، بیانگر این است که بازتاب اخلاقی باید همواره بخشی جدایی‌ناپذیر از فرآیند توسعه هوش مصنوعی باشد و این فناوری باید در راستای منافع مشترک بشری هدایت شود.

در مقدمه کتاب آمده است: آیا هوش مصنوعی در حال حاضر فقط یک ابزار است، یا به‌آرامی ولی به طور حتم ارباب ما خواهد شد؟ این امر اگر ترسناک نباشد، شاید به احساس ناراحتی یا ناامیدی منجر شود. داروین و فروید باورهایمان در مورد استثنایی بودنمان، احساساتمان در مورد برتری‌مان، و خیالاتمان در مورد کنترل گری را به زیر کشیدند؛ و حالا به نظر می‌رسد هوش مصنوعی بر تصور انسان از خودش ضربه دیگری می‌زند. با وجود هوش مصنوعی، چه چیزی به عنوان ویژگی ممتاز برایمان باقی می‌ماند؟ ما چه هستیم؟ آیا فقط ماشینیم، ماشین‌هایی پَست با بی‌شمار ایراد؟ آیا برده ماشین‌ها خواهیم شد یا، حتی بدتر، صرفا منابع انرژی برای آنان؟

مارک کوکلبرگ (متولد ۱۹۷۵) فیلسوف فن آوری بلژیکی است. او استاد فلسفه رسانه و فناوری در گروه فلسفه دانشگاه وین و رئیس سابق انجمن فلسفه و فناوری است. او قبلاً استاد فناوری و مسئولیت اجتماعی در دانشگاه دی مونتفورت در لستر، بریتانیا، مدیر عامل مرکز اخلاق و فناوری ۳TU، و عضو گروه فلسفه دانشگاه توئنته بود. او قبل از مهاجرت به اتریش در بلژیک، انگلستان و هلند زندگی و کار کرده است و نویسنده چندین کتاب از جمله روابط اخلاقی رو به رشد (۲۰۱۲)، انسان در خطر (۲۰۱۳) و مهارت های زیست محیطی (۲۰۱۵) است.

کتاب «اخلاق هوش مصنوعی» را احسان عارفی فر در ۲۲۴ صفحه ترجمه و انتشارت ققنوس روانه بازار نشر کرده است.